«Армия хезмәт итәргә теләгән кешеләрдән торырга тиеш»

- Әби-бабайлар да, әти-әнием дә хәрби кешеләр түгел иде. Дөрес, әтиемнең әтисе - Мияссар бабай, Кызыл Армия сугышчысы булып, Үзбәкстанда басмачыларга каршы көрәшкән. Ә әбием, киресенчә, революциядән соң «кулак» дигән ярлык тагып җәберләтелгән хәлле крестьян кызы булган. Алар өйләнешкәннәр. 1933 елда әти туган. Ә әнием Үзбәкстанга 1950 елларда Татарстанда Алабуга педагогия училищесын тәмамлагач, рус теле һәм әдәбияты укытучысы итеп җибәрелгән. Җирле халыкның белем дәрәҗәсен күтәрү өчен ул елларда Үзбәкстанга укытучылар күпләп килә. Мәҗбүри эшләргә тиешле өч ел вакытлары узгач, аларның бер өлеше Татарстанга кайтып киткән. Калучылар да шактый булган. Әни әтигә кияүгә чыгып калган. Соңыннан әтием дә, әнием дә Фирганә педагогия институтын тәмамлаганнар. Алар Татарстанга 2001 елда гына кайттылар.

- Әйе! Мин Үзбәкстанның Мархамат поселогында укытучылар гаиләсендә туганмын. Хәзер ул шәһәр статусы алды инде. Балачак шул ягы белән дә истә калды: безнең урамда төрле милләт кешеләре - үзбәкләр, таҗиклар, кырым татарлары, украиннар бар иде. Барыбыз да бик тату яшәдек. Мәктәптә немец, чегән, рус, үзбәк, татар, украин балалары бер сыйныфта янәшә утырып укыдылар. Ләкин милләтләргә аеру булмады. Әле хәзер дә сыйныфташларыбыз белән дуслык җепләрен өзмәдек, аралашып торабыз. Бездә шундый дуслык хисләре тәрбияләгәннәре өчен әти-әниләребезгә рәхмәт! Үзебез дә балаларыбызны шундый рухта тәрбияләдек. Алар да аралашалар. Без ул чакта, кайчандыр шундый вакыт җитәр дә, милләтләр арасында каршылыклар килеп чыгар дип уйлап та карамадык.

- Укытучы балалары булганлыктан, без барыбыз да югары белем алырга тиеш идек. Чөнки укытучылар гаиләсендә бу шулай булырга тиеш, дигән язылмаган закон бар иде. Һөнәр сайлауга килгәндә, әти-әни, үзләре укытучы булгач, әлбәттә, балаларының да шул һөнәрне сайлауларын теләделәр. Ләкин безнең укытучы буласыбыз килмәде. Аның бик авыр хезмәт икәнен күреп үстек. Без йокларга яткач та, әти-әни дәфтәрләр тикшереп, дәресләргә әзерләнеп, планнар төзеп, конспектлар язып, ярты төнгә кадәр утыралар иде. Мин үзем техник югары уку йортына укырга керергә хыялланган идем. Тик 9 нчы сыйныфта укыганда, күршегә Германиядә офицер булып хезмәт итүче кайтты да, бар уйларым үзгәрде дә куйды. Аның белән аралашып сөйләшә башлагач, хәрби кеше булу ошый башлады. Мин офицер булырга карар кылдым. Бу хакта әти-әниемә дә әйттем. Шулай итеп, мәктәпне тәмамлагач кая барасым ачыкланды. Хәрби училищега керергә булдым. Һәм 1975 елда Ленинградтагы югары хәрби-политик училищега документларымны тапшырдым.

- Укытучы баласы начар укырга тиеш түгел икәнлеген безгә кечкенәдән үк төшендерделәр. Без гаиләдә дүрт малай идек, барыбыз да «бик яхшы» билгеләренә генә укыдык. Урта мәктәпне алтын медальгә тәмамласам да, хәрби училищеда укуның беренче еллары җиңел булмады. Чыннан да, мин белем ягыннан Россиянең башка төбәкләреннән килгән малайлардан калышканымны аңладым. Моның җитди сәбәпләре бар иде, әлбәттә. Үзбәкстан мәктәпләрендә авыл хуҗалыгы эшләренә зур әһәмият бирелә. Укуга караганда мамык җыю әһәмиятлерәк санала иде. Без, бишенче сыйныфтан башлап, 1 сентябрьдән декабрьгә кадәр мамык плантацияләрендә эшләдек. Өч ай без уку турында онытып тора идек. Шуңа күрә училищега кергәч, укуда башкаларны куып җитү өчен күп тырышырга туры килде. Ә тырышлыкка килгәндә, әти-әниләр бик тырыш кешеләр иде, безгә дә кече яшьтән үк хезмәтне яратырга өйрәттеләр. Үзләренең көче белән төзелгән йорт, аның бакча участогы бар, күп мал-туар асрадылар. Әлбәттә, шундый зур хуҗалыкны хезмәтсез генә алып барып булмый. Дүрт малайның һәрберсенә эш бүленгән, бакчада һәм мал-туарларны карауда һәрберсенең үзенә билгеле эше, бурычы бар. Әнә шул сыйфатлар училищеда укыганда бик ярдәм итте. Мин 3-4 курста гел «бишле»ләргә генә укый башладым. Дөрес, кызыл диплом алып булмады. Арага бер «дүртле» керде. Хәер, анысына артык борчылмадым, Ленинград шикелле шәһәргә ерак «кишлак»тан килеп, шундый дәрәҗәгә ирешү үзе ни тора!

- Училищены тәмамлагач, беркемнең дә Урта Азиягә барасы килмәде. Минем сайлау хокукым бар иде. Ташкентка барырга карар кылдым. Ике ел рота идарәсендә замполит булдым. Әфган вакыйгалары башлангач, күршедәге истребитель-авиация гвардия полкы аэродромының эшчәнлеген тәэмин итүдә хезмәт күрсәттек. Аэродромга төшкән самолетлар ягулык салалар да, кабат Әфганстан ягына очалар. Чөнки ул янәшәдә генә иде. Ике елдан соң бу хезмәт урынын алмаштырырга туры килде. Ике самолет очып килеп, ялгышлык белән совет гаскәрләре карамагындагы кишлакны бомбага тоткан. Ә без, ПВО гаскәрләре буларак, мондый хәлләрне күзәтеп торырга тиеш идек. Тикшергәч, бер индикаторда да бу объектларны тапмадык. Анда күзәтчелек җитмәгән «ачык пространство» булган икән. Шул пространствога күзәтчелек итү өчен бер ротаны куйдылар. Аңа минем дус офицер командир итеп билгеләнде һәм мине үзе белән замполит итеп алды. Анда ике ел хезмәт итәргә туры килде. Вагоннарда яшәдек. Су юк, үзебез мичкә яктык, барысын да үзебез әзерләдек. Кыскасы, офицерлар һәм солдатлар бер үк шартларда яшәде. Ә тагын ике елдан соң мине Фрунзе шәһәренә күчерделәр. Аннары Мәскәүдәге Ленин исемендәге хәрби академиягә укырга кердем. Анда инде ничек укырга кирәклеген бик яхшы белә идем. Тәҗрибә бар. Академияне «Кызыл диплом»га тәмамладым.

- Миңа Россиянең үзәгендә эшкә калу мөмкинлеге бар иде. Ләкин ул чакта җәмгыятьтә зур үзгәрешләр башланды. Узган гасырның 90нчы еллары - әле тегендә, әле монда милләтара низаглар килеп чыккан вакыт. Минем әти-әниләр яши торган урыннарда үзбәкләр белән кыргызлар арасында да низаг чыкты. Мин, авыр чакларда ярдәмләшеп булыр дип, әти-әниләргә якынгарак кайттым. Ике еллап оборона министрлыгында да эшләргә туры килде. Җәмгыятьтә - кризис. Андый буталчыклыклар армияне дә читләп узмады. Хәрбиләрне кыскарталар. Киләчәккә бернинди ышаныч юк. Мин инде китәргә документларымны әзерли башлаган идем. Шунда бер яхшы танышым: «Егетләр, ничек кенә булса да, Россиягә кайтыгыз», - дип, киңәш бирде. Аның киңәшен тотып, Россиягә кайтырга карар кылдым. Самара, Казан, Красногорск, Мәскәү һәм башка урыннарда эш караштыра башладым. Бер якын дус миңа, хәрби комиссариатта эш тәкъдим итәләр икән, шунда бар, дип киңәш бирде. Шулай итеп, мин хәрби комиссариатлар системасына килеп эләктем. Баштан Яр Чаллыда, аннары Лениногорскида - хәрби комиссар, аннары кабат Яр Чаллыда хәрби комиссар булдым. Менә 10 ел Түбән Камада шул ук вазифаны үтим.

- Без Совет җәмгыятендә тәрбияләнгән кешеләр буларак, яхшы беләбез: 23 февраль Совет Армиясе һәм Хәрби Диңгез флоты көне буларак, зурлап билгеләп үтелә иде. Быел Совет Армиясенең 100 еллыгын бик зурдан кубып билгеләп узмасалар да, безнең шәһәрдә ул зур әзерлек белән һәм тиешле дәрәҗәдә оештырылды. Сүз дә юк, Кызыл Армия 1918 елда - яшь Совет иле төрле яктан акгвардиячеләр белән чолганып алган вакытта - регуляр армиясез властьны саклап булмаячагын аңлап төзелгән. Ә күпмедер вакыт үткәч, тагын бер әһәмиятле мәсьәлә - хәрәкәттәге армиянең сафларын тулыландырып тору өчен аерым идарә органы булдыру зарурлыгы килеп баса. Һәм хәрби комиссариатлар оештырыла башлый. 8 апрель рәсми рәвештә Хәрби комиссариатлар оешу көне буларак билгеләп үтелә. Быел хәрби комиссариатлар оешуга 100 ел тула.

- Шуны искәртеп узасым килә: хәрби комиссариатларда эшләүчеләрне әзерли торган аерым уку йорты юк. Без Кораллы Көчләр белән төрле төбәктә яшәүчеләрне бәйләүче звено булып торабыз. Хәрби комиссариат җирле хакимият белән дә тыгыз элемтәдә торып эшләргә тиеш. Хезмәткәрләргә дипломат та булырга, һәркем белән уртак тел таба белергә дә кирәк. Мин һәрвакыт кул астымда эшләүчеләргә сәламәтлек саклау, мәгариф, прокуратура, суд, эчке эшләр идарәсе, гомумән, җирле хакимият органнары белән тыгыз элемтәдә булганда гына эшне җайлы алып барырга мөмкин дип аңлатып торам. Чөнки хәрби комиссариатларның эшчәнлеге бик киң. Шулай да, соңгы елларда безгә күп эшләр йөкләнсә дә, төп эшчәнлегебез яшьләрне хәрби хезмәткә чакырудан гыйбарәт. Тыныч вакытта, ягъни сугыш булмаганда, без Кораллы Көчләрне комплектлаштыру белән шөгыльләнәбез. Россия күләмендә һәр призыв саен Кораллы Көчләр сафларына 140 мең призывник алына.

Хәзерге вакытта моңа контрактчылар белән эш тә өстәлде. Бер ел армиядә хезмәт иткән дәвердә генә солдат хәрби осталыкка өйрәнеп өлгерә алмый. Шуңа күрә икътисади мөмкинлекләрдән чыгып, контракт нигезендә хәрби хезмәт тә тормышка ашырыла башлады.